W niniejszej publikacji zamieszczono informacje na temat obowiązków trenera, zasadach dobrej komunikacji w zespole i zapewnienia bezpieczeństwa, jak również nauczania i kształtowania umiejętności oraz prowadzenia treningów w dniach zawodów. Należy zaznaczyć, że dni rozgrywania zawodów to jedynie ułamek całego sezonu – zarówno trener, jak i zawodniczki poświęcają większość czasu na treningi. Sposób prowadzenia treningów i przygotowania zawodników na zawody ma ogromnie znaczenie z punktu widzenia zadowolenia i sukcesów zarówno zawodników, jak i trenera.

Przyjazna atmosfera nauczania

Bez względu na etap szkolenia, należy zawsze dbać o stworzenie atmosfery, w której nagradzane będą chęć nauki i praca zespołowa. Poniżej przedstawiamy 7 wskazówek, które ułatwią spełnienie tych warunków przez trenera i innych członków kadry trenerskiej:

1. Przestrzegaj wyznaczonych godzin treningów.
2. Rozpoczynaj i kończ każdy trening zajęciami zespołowymi.
3. Konsekwentnie realizuj standardowy plan treningu, tak aby zapewnić zawodnikom poczucie bezpieczeństwa.
4. Działaj w sposób zorganizowany - przechodź szybko od wykonywania jednego zadania do drugiego, od jednego etapu szkolenia do następnego, tak aby nie tracić czasu.
5. Powiedź zawodnikom, czym będą zajmować się na treningu.
6. Pozwól zawodnikom pić wodę zawsze, kiedy tego potrzebują.
7. Udzielaj natychmiastowych, pozytywnych i konkretnych informacji zwrotnych - nie krytykuj każdego kontaktu ani ruchu zawodnika.

Oprócz ćwiczeń przedstawionych w rozdziale 7 można również rozważyć wykonywanie ćwiczeń w formie rozgrywanego meczu, aby urozmaicić i uprzyjemnić trening. W załączniku C przedstawiono 12 ćwiczeń tego typu. Włączenie takich ćwiczeń do każdego treningu ułatwi przygotowanie zawodników na wiele różnych sytuacji, z którymi zetkną się podczas zawodów, oraz nauczy ich skuteczniejszego stosowania umiejętności wypracowanych na treningu.

Planowanie sezonu

Harmonogram treningów to „migawka” całego sezonu, którą winien opracować trener wraz z pozostałą kadrą szkoleniową przed pierwszym treningiem z zawodnikami. Wystarczą strony z kalendarza, na których należy opisać każdy trening i datę zawodów, a następnie po kolei ponumerować poszczególne części treningów. Numery te będą podstawą ułożenia harmonogramu treningów na dany sezon. Następnie można przejść do przeglądu sporządzonego harmonogramu, analizując każdy trening i wpisując cele przyświecające każdemu treningowi. Należy zapisać cel każdego treningu, główne umiejętności, które będą ćwiczone na danym treningu; czynności, ćwiczenia i elementy gry, które będą służyć realizacji celów i założeń każdego treningu.

Poniżej przedstawiono szczegółowe informacje na temat harmonogramu treningów dla trzech grup wiekowych w siatkówce młodzieżowej: zawodniczki w wieku 6-9 lat (3x3), 10-11 lat (4x4) i 12-14 lat (6x6). Lokalne ligi siatkówki mogą obejmować odmienne podziały na grupy wiekowe. Standardowym podziałem jest podział na następujące grupy: 8-9 lat, 10-11 lat oraz 12-14 lat, w zależności od liczby zawodników grających w danej lidze. W niektórych ligach mogą również występować zawodnicy w wieku 6-7 lat (zwykle jest to gra 3x3, którą zazwyczaj grają zawodniczki do lat 9). Być może trener będzie musiał dostosować harmonogram sezonu do poziomu umiejętności zawodników – podczas opracowywania harmonogramu nie należy opierać się wyłącznie na wieku zawodników.

Można stosować harmonogram opracowywany dla grupy 6-9-latków podczas treningów zawodników w wieku 11-12 lat, którzy dopiero uczą się gry w siatkówkę; jeżeli z kolei w miejscowej lidze grają zawodnicy od 8 lat, podczas treningów doświadczonych dziesięciolatków można stosować harmonogram treningów przygotowanych pierwotnie dla grupy 12 i 14-latków, pod warunkiem, że zawodnicy trenują siatkówkę już od co najmniej 2 lata i opanowały podstawowe umiejętności. Ponadto zawody w miejscowej lidze mogą odbywać się na różnych boiskach: w hali i na zewnątrz, na podłożu twardym i trawiastym lub też piaszczystym, w zależności od grupy wiekowej (patrz rozdział 3).

Praca trenera polega również na dostosowywaniu planów treningowych w zależności od rozwoju sytuacji. Jeżeli zawodnicy mają kłopoty z wypracowaniem określonych umiejętności, można odpowiednio dostosować harmonogram sezonu i poświęcić więcej czasu na trening określonych umiejętności. Z drugiej strony, jeżeli zawodnicy są znudzeni, ponieważ zdążyli już wyćwiczyć określone nowe umiejętności, można bez obaw dostosować plany treningów, wprowadzając nowe umiejętności (lub zaawansowaną formę już nabytych) i strategie, które będą stanowić wyzwanie dla zawodników i dzięki którym zawodnicy będą lepiej czytać grę.

Wskazówka dla trenera

Podczas opracowywania harmonogramu na dany sezon należy pamiętać o rozgrywaniu meczów w ramach treningów. Ten rodzaj treningu jest skuteczniejszy od wyćwiczenia poszczególnych umiejętności, gdyż umożliwia stworzenie warunków prawdziwego meczu podczas treningu. W ten sposób można skuteczniej przygotować zawodników na wyzwania, jakim będą musiały stawić czoła podczas zawodów, zarówno pod względem fizycznym, jak i psychicznym.

Plan szkolenia

Niemal wszyscy trenerzy uważają, że mają za mało czasu na przećwiczenie wszystkiego, co planują. Sporządzony na piśmie plan szkoleniowy może być znakomitym sposobem na organizację pracy i śledzenie realizacji celów szkoleniowych. Plany szkoleniowe stanowią doskonałe narzędzie wizualizacji i przygotowania treningów, które znacznie zwiększa skuteczność szkolenia.

W pierwszej kolejności należy zadbać o to, aby plany szkoleniowe były odpowiednio dobrane do grupy wiekowej i poziomu umiejętności zawodników. Plany szkoleniowe powinny obejmować wszystkie umiejętności i koncepcje, uwzględnione w harmonogramie treningów w danym sezonie i dla danej grupy wiekowej. Na początku w każdym planie szkoleniowym należy zamieścić praktyczne cele (na podstawie harmonogramu treningów w danym sezonie), jak również sprzęt i miejsce niezbędne do realizacji określonych działań w praktyce. Każdy plan szkoleniowy powinien obejmować również rozgrzewkę oraz ćwiczenia uspokajające. Ćwiczenia uspokajające powinny z kolei obejmować rozciąganie, a trenerzy powinni zwrócić baczną uwagę na wszelkie kontuzje, odniesione podczas treningu, oraz dopilnować, aby zawodnicy pili dużo wody.

Tworzenie planów szkoleniowych wymaga zarówno dobrej organizacji, jak i elastyczności. Nie należy zrażać się ilością materiału, który uwzględniono w harmonogramie treningowym na sezon, jak również ilością umiejętności i taktyki, którą chcemy uwzględnić. Należy wybrać kilka podstawowych zagadnień i na ich podstawie stworzyć własny, wstępny plan szkoleniowy. Zadanie to będzie łatwiejsze, jeśli sporządzimy kilka wersji roboczych planów.

Wtedy można przejść od nauczania prostych zagadnień i umiejętności, a następnie sporządzić plany, które będą obejmować bardziej skomplikowane zagadnienia i umiejętności. Należy pozwolić sobie na pewną elastyczność. Jeżeli plany nie zdają egzaminu, należy zaplanować inne działania zastępcze, której przedmiotem są te same umiejętności lub zagadnienie, ale przedstawione w nieco inny sposób. Głównym priorytetem będzie pozwolenie drużynie grać w siatkówkę oraz działanie wg zasady „nauka przez zabawę”.