Odżywianie dzieci i młodzieży
Okres młodzieńczy charakteryzują 3 cechy rozwojowe, które bezpośrednio wpływają na zapotrzebowanie energetyczne i na składniki pożywienia, a także duża wrażliwość nastolatków na spowodowanie zaburzeń w rozwoju, jeśli się tych zjawisk nie bierze pod uwagę w planowaniu całodziennego odżywiania.
Krótki przewodnik po odżywianiu dzieci i młodzieży
W okresie młodzieńczym:
- masa ciała ulega podwojeniu w okresie tzw. skoku wzrostowego,
- zapotrzebowania na energię i składniki pokarmowe ściśle związane ze skokiem wzrostowym jest większe aniżeli w jakimkolwiek innym okresie życia,
- w wyniku bardzo dużych potrzeb żywieniowych młodzież w wieku skoku wzrostowego jest bardzo wrażliwa na wszelkie ograniczenia podaży energii i składników pokarmowych. Niedostarczenie ich w ilościach odpowiadających potrzebom może spowodować nieodwracalne zahamowanie tempa rozwoju.
Problem żywienia dzieci i młodzieży w wieku szkolnym sprowadza się więc do 2 podstawowych spraw:
- pokrycie zapotrzebowania na energię i składniki żywieniowe ustroju rosnącego z nasileniem tempa wzrostu u dzieci 7 - 8 letnich (skok wzrostowy wczesny lub szkolny ) i w okresie pokwitania, z koniecznym zróżnicowaniem w zależności od płci;
- prawidłowa realizacja żywienia (dożywiania) dzieci i młodzieży w szkołach, w których przebywają - szczególnie starsze z nich - około 8 godzin. Stwarza to konieczność zaspokojenia potrzeb żywieniowych w około 50 % na terenie szkoły.
Zalecenia w zakresie pokrycia potrzeb energetycznych
U dzieci wstępujących w okres młodzieńczy, tj. po 10 roku życia zaznaczają się już różnice zależne od płci, a dotyczące znacznie większego spożycia energii przez chłopców aniżeli przez dziewczynki. Wyliczono, że już 6 - letni chłopcy zjadają więcej od dziewczynek o 110 kcal, 10- letni o 200 kcal, 12- letni - o 300 kcal, 14- letni o 400 kcal, 16- letni o 630 kcal, a 18- letni chłopcy zjadają więcej od dziewcząt w tym wieku prawie o 1000 kcal.
Zalecenia w zakresie spożycia białka
Biorąc pod uwagę wiek rozpoczęcia okresu dojrzewania trudno jest w sposób standardowy określić zapotrzebowanie na białko, niemniej uważa się, że między 10 a 17 rokiem życia wynosi ono niewiele poniżej 1 g / kg masy ciała; wg WHO od 0,82/kg m. c. dla 10 - latków do 0,61/kg m. c. dla 17 - latków. Ci ostatni mają większą masę ciała, niektórzy ją podwajają, stąd ilość na kg masy ciała jest nieco mniejsza niż u 10 - latków, zaś w całości dużo większa. Zawsze należy pamiętać o właściwym udziale białka zwierzęcego ( mleko, jaja, mięso), które powinno stanowić 2/3 a nie mniej niż 1/2 dziennej podaży białka.
Co należy jeść?
ŚNIADANIE
Powinno być obfitym posiłkiem.
W skład powinna wchodzić: zupa mleczna oraz pieczywo mieszane z masłem serem lub wędliną oraz jajka, warzywa lub owoce. Owoce można zastąpić dżemem lub marmoladą. Zupę mleczną można zastąpić słabą herbatą z mlekiem lub mlekiem z kakao.
DRUGIE ŚNIADANIE
W jego skład powinny wchodzić: produkt białkowy jak ser, jaja, wędlina, lub mięso przygotowane na zimno, pieczywo mieszane (chleb biały, razowy itp.) masło (może być dobra margaryna), warzywa, owoce. Warzywa: liść sałaty, rzodkiewka lub szczypiorek.
OBIAD
Zupy dla dzieci należy doprawiać nisko tłuszczową śmietaną lub mlekiem albo masłem czy mąką - rzadko zasmażką. Zaleca się doprawianie mlekiem, bądź jogurtem lub kefirem wzbogacając zupę w pełnowartościowe białko oraz wapń ograniczając udział tłuszczu.
Dania obiadowe powinny zawierać dwie potrawy z warzyw, przy czym jedną w postaci surówki.
Jeżeli w skład obiadu wchodzi zupa z dużą ilością warzyw, wówczas w skład drugiego dania oprócz ziemniaków wchodzi już tylko jedna jarzyna. Powinien składać się z produktów białkowych najlepiej pochodzenia zwierzęcego (mięso, ryby, drób) produktów bogatych w węglowodany złożone (kasza, ryż brązowy, makaron gotowany al dente bądź brązowy np. orkiszowy, słodkie ziemniaki - bataty) oraz dodatków warzywnych (surówki).
PODWIECZOREK
Jeżeli dziecko je późno obiad, mogą to być owoce lub napój mleczny lub mleczno – owocowy. Jeżeli dziecko zjada wcześnie obiad - podwieczorek może być podobnym posiłkiem jak drugie danie.
KOLACJA
Kolacja powinna być spożywana ok. 3-4 godziny po obiedzie i ok 1 godzina przed snem, powinna być pełnowartościowa, złożona z potraw nie obciążających układu trawiennego. Może to być zupa mleczna (o ile nie dostało jej dziecko na śniadanie) z kaszą lub kluskami, ziemniaki ze zsiadłym mlekiem (jogurtem lub kefirem) warzywem, pieczywo mieszane z chudym mięsem lub wędliną oraz sałatka owocowa, w uzupełnieniu owoce.
Zalecenia żywieniowe
- Zawartość posiłku obiadowego powinna sięgać 35% całodziennego zapotrzebowania energetycznego.
- Udział energii z białka powinien wynosić nie mniej niż 12 - 13% wartości energetycznej posiłku obiadowego. Białko zwierzęce powinno stanowić od 1/2 do 3/4 ogólnej ilości białka w posiłku.
- Udział energii z węglowodanów powinien sięgać 56 - 65% ogólnej wartości energetycznej posiłku, przy czym udział cukrów prostych powinien być na poziomie ok. 10-12%.
- Średnio udział energii z tłuszczu w obiadach nie powinien przekraczać 30%.
Mariusz Lenarczyk
trener personalny PZKFiTS, trener kulturystyki i podnoszenia ciężarów,
trener 2 klasy lekkiej atletyki, trener IFBB (International Federation of Body Builidng).